نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای، دانشکده حقوق علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پیروزی انقلاب 57 مرحله جدیدی از حیات دانشگاه در ایران را رقم زد، به‌ویژه رابطه دانشگاه و سیاست را تحت تأثیر قرار داد. مقاله حاضر در پی آن است با بازخوانی مستندات شورای انقلاب، شامل مصوبات و صورت مذاکرات، به بررسی دوره مهم بهمن 1357 تا تیر 1359 بپردازد. بر این اساس، چهارگونه بحث و مصوبه در این دوره شناسایی شد: 1. برای تغییر ساختار و بازآرایی؛ 2. برای مدیریت مسائل جاری؛ 3. برای حل مشکلات برجای‌مانده از گذشته؛ و 4. برای پاسخگویی به مطالبات و چانه‌زنی‌های گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی. برخی از مصوبات شورا تا کنون از سوی محققان بررسی شده است، اما صورت مذاکرات، اگرچه کامل نیست، به‌دلیل تازگی در انتشار، کمتر مورد توجه و تحلیل بوده است. این صورت مذاکرات، که شامل ده ماه (اسفند 1357 تا آذر 1358) می‌شود، با ارجاع به زمینه‌های تاریخی بحث تحلیل شده است. بحث‌ها و مصوبات شورا ابتدا بیشتر متوجه تغییرات ساختاری است، اما با بروز سریع مشکلات، سبب می‌شود این امر با مطالبات و فشارهای سیاسی ـ اجتماعی درهم آمیخته ‌شود و شورا به‌ناچار در چند مسیر به‌صورت هم‌زمان حرکت کند. این بازخوانی نشان می‌دهد که اولاً برای درک تحولات دانشگاه‌ها در ایران بعد از انقلاب، ناچاریم به مطالعه تحولات دوره یک سال و نیم از پیروزی انقلاب تا قبل از وقوع انقلاب فرهنگی (1357 تا 1359) بپردازیم. ثانیاً مدیریت و بازسازی نظام آموزش عالی به‌طور عام و مسئله دانشگاه به‌طور خاص دغدغه‌ای مهم برای رهبران و دولتمردان پس از انقلاب بوده است و آن‌ها بارها درباره تحولات، مشکلات و ناآرامی‌های موجود سخن گفته‌اند. با این‌حال، تصویر یا برداشت مشترکی نزد اعضای شورا وجود نداشت و نگرانی درباره قدرت و جایگاه شورا و هراس از آن‌چه که احتمالاً بر اثر سرعت و گستره تحولات رخ خواهد داد، در موضع‌گیری آنان در قبال تحولات دانشگاه‌ها یا فعالیت‌های دانشجویی ‌تأثیر زیادی داشته است. نتیجه نهایی این بررسی ارائه تحلیلی لزوماً متفاوت از دیگر مطالعات نیست، اما شاید بتواند تصویر دقیق‌تری از دوره‌ای کوتاه و مهم ترسیم کند که اغلب به‌دلیل اهمیت انقلاب فرهنگی، کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اطلاعات (3/8/1358). 16 استاد پلی‌تکنیک گروگان گرفته شدند. https://www.ettelaat.com/
اطلاعات (3/8/1358). ماجرای اشغال هتل‌های تهران به‌وسیله دانشجویان. https://www.ettelaat.com/
اطلاعات (6/8/1358). دانشجویان در شهرستان‌ها نیز هتل‌ها را اشغال کردند.   https://www.ettelaat.com
اطلاعات (8/8/1358). دانشجویان هتل لادن اراک را اشغال کردند. https://www.ettelaat.com
اطلاعات (9/8/1358). هتل کورش شیراز به تصرف دانشجویان درآمد. https://www.ettelaat.com
ایرنا (23/10/1397). سلیمی نمین: نسخه دست‌نویس مذاکرات شورای انقلاب به روشن شدن مسائل کمک می‌کند.
آرنت، هانا (1381). انقلاب (ترجمه عزت‌الله فولادوند). تهران: خوارزمی. (تاریخ اصل اثر 1963)
بازرگان، مهدی (1362). مشکلات و مسایل اولین سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان. تهران: نهضت آزادی ایران.
بازرگان، مهدی (1377). شصت سال خدمت و مقاومت، خاطرات مهندس مهدی بازرگان ]گفت‌وگو با سرهنگ غلامرضا نجاتی[ (جلد دوم). تهران: رسا.
بیل، جیمز (1387). سیاست در ایران: گروهها، طبقات و نوسازی (ترجمه علی مرشدی‌زاد). تهران: اختران. (تاریخ اصل اثر 1972)
پیمان، مریم (1401). واکاوی رویداد انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها در روزنامه اطلاعات (بهمن 1357- بهمن 1363) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌شمال، تهران، ایران.
تهرانیان، مجید (1396). دانشگاه، ارتباطات و توسعه ملی در ایران (به‌کوشش هادی خانیکی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خمینی، روح‌الله (1389). صحیفه امام (جلدهای 5، 10 و 12). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
درودیان، رضا (1346). دولت، دانشگاه، دانشجو. ماهنامه مسائل ایران، 4 (9)، 49-46.
ذاکرصالحی، غلامرضا (1388). بررسی ابعاد حقوقی و مدیریتی استقلال دانشگاه‌ها در ایران: موضوع ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه و تدوین راهکارهای اجرایی تحقق آن. فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 15(3)، 106-79.
رضوی، مسعود (1376). هاشمی و انقلاب. تهران: همشهری.
رینگر، مونیکا (1381). آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار (ارحنع مهدی حقیقت‌خواه). تهران: ققنوس. (تاریخ اصل اثر 2001)
سائلی، مجید (1384). شورای انقلاب اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
سحابی، عزت‌الله (1377). در شورای انقلاب چه گذشت (مصاحبه). ماهنامه ایران فردا، 51.
شرف‌زاده، محمد (1383). انقلاب فرهنگی در دانشگاههای ایران. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
شرق (22/10/1400). بالاترین حقوق شورای انقلاب را آقا ایوب آبدارچی می‌گرفت.
صورت مذاکرات شورای انقلاب. جلدهای 1، 3، 5، 6، 7، 8، 9 و 10 (نسخه الکترونیکی).
علم، امیراسداله (1393). یادداشتهای علم (جلد 7؛ ویراسته علینقی عالیخانی). تهران: معین.
علی‌بیگی، زهرابیگم؛ دهقان‌نژاد، مرتضی؛ و جعفری، علی‌اکبر (1396). کارویژه‌های شورای انقلاب در دوره انتقال قدرت در فرایند نظام‌سازی جمهوری اسلامی. فصلنامه پژوهشهای انقلاب اسلامی، 6 (23)، 203-181.
فراستخواه، مقصود (1387). سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران. تهران: رسا.
مناشری، دیوید (1396). نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن (مترجم: محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح). تهران: حکمت سینا. (تاریخ اصل اثر 1992)
میلانی، محسن (1381). شکلگیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی (مترجم: مجتبی عطارزاده). تهران: گام نو. (تاریخ اصل اثر 1988)
نبوی، سیدعبدالامیر (1392). دانشگاه آرمانی در جمهوری اسلامی. مجموعه مقالات فرهنگ، دانشگاه و پژوهش. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1383). کارنامه و خاطرات سالهای 1357و 1358: انقلاب و پیروزی. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
هوشمند، احسان (1400). بررسی چگونگی و فرایند وقوع پدیده انقلاب فرهنگی. ویژه‌نامه دوماهنامه چشمانداز ایران.
Ashraf, A., & Banuazizi, A. (1985). The State, Classes and Modes of Mobilization in the Iranian Revolution. State, Culture and Society, 1(3), 3-40.
Fatemi, K. (1982). Leadership by Distrust: The Shah's Modus Operandi. The Middle East Journal, 36 (1), 48-61.
Rodee, C. C., Anderson, T. J., Christol, C. Q., & Green, T. G. (1983). Culture Conflict and the Politics of Change (Chapter 14). In Introduction to Political Science. New York: McGraw Hill.