نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات ارتباطات و فضای مجازی، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران

چکیده

پیشینه و اهداف: تولید و چرخش اطلاعات سازوکاری است که به شکل‌گیری حقیقت و آگاهی و تأثیرگذاری بر احساسات کمک می‌کند. نشر و چرخش اطلاعات در وضعیت دیجیتال، آگاهیِ جمعی ظرفیت دریافت اطلاعاتی را دارد که امکان تغییر در وضعیت تاریخی زندگی را مهیا می‌کنند. بر این اساس، جنبش دانشجویی و فعل‌وانفعال سیاسی دانشجویان در دانشگاه با تولید و چرخش اطلاعات به‌واسطۀ شبکه‌های اجتماعی دچار تحول شده است. هدف اصلی این مقاله بررسی موقعیت تأثیرگذاری شبکه‌ی اجتماعی اینستاگرام، به‌مثابه‌ی فضایی برای تولید اطلاعات بر پایه‌ی تصویر، بر جنبش دانشجویی است.
روش‌: این مقاله در پارادایم پساانسان‌گرایی انجام شده است. در پارادایم پساانسانگرایی، روش پرداختن به مسئله به شیوه‌ای است که تولید نوشتار خلاقانه برای نشان دادن عاملیت نیروهای غیرانسانی اهمیت می‌یابد. همچنین، مقاله در روش پساکیفی انجام شده است. داده‌ها از 19 صفحه‌ی اینستاگرامی تشکل‌های سیاسی و صنفی دانشجویی جمع‌آوری شده‌اند. پست‌های صفحات، با توجه به شکل و مضامینی که داشتند، نمونه‌گیری نظری و سپس نمونه‌ها به‌مثابه‌ی موقعیت‌های تحلیلی انتخاب شدند.
یافته‌ها: این مقاله نشان می‌دهد که تولید محتوا در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام قالبی جدید از کنش سیاسی را تعریف کرده است. تشکل‌های سیاسی و صنفی دانشجویی با تولید پوسترها، عکس‌ها، و تصاویر مختلف از فعالیت‌های سیاسی خود اطلاع رسانی و دربارۀ وضعیت سیاسی جامعه‌ی ایران آگاهی بخشی می‌کنند، با این توجه که این شکل از آگاهی بخشی هدفش عموم جامعۀ ایران است. تشکل‌های صنفی دانشجویی هم با انتشار تصاویر و عکس‌های مختلف دربارۀ خواسته‌های صنفی دانشجویی اطلاع رسانی می‌کنند با این تفاوت که جامعۀ هدف دریافت اطلاعات دانشجویان دانشگاه هستند. در مجموع، ماهیت شبکه‌ای تشکل‌های سیاسی و صنفی دانشجویی به هرچه دیداری شدن سیاست و اشتراک پیدا کردن دانشگاه به طور گسترده با دورن و بیرون دانشگاه منجر شده و دانشگاه را به موقعیتی قابل توجه برای دیگران تبدیل کرده است. 
نتیجه‌گیری: تولید و چرخش اطلاعات درباره‌ی رخدادها، دغدغه‌ها و برنامه‌ها توسط تشکل‌های سیاسی و صنفی دانشجویی، به تولید آگاهی جمعی برای جماعت دیجیتالی منجر می‌شود. تولید و چرخش اطلاعات امکان‌های تبدیل آگاهی جمعی به کنش را در جغرافیای فیزیکی دانشگاه فراهم می‌آورد. تنیدگی جغرافیای دیجیتال و جغرافیای فیزیکی به ایجاد فرافضا در دانشگاه منجر شده است که در آن جمعیتی با تحولات آگاهی به‌دنبال تحول در وضعیت دانشگاه هستند. از سوی دیگر، برای تشکل‌های دانشجویی، اینستاگرام به بصری شدن سیاست، ایجاد عقلانیت نمایشی برای تولید موقعیت سیاسی، و نگارخانه‌ای شدن سیاست نتیجه‌ شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

افشاریان، ندا (1396). «پیش‌بینی شکل‌گیری هویت مدرن در دانشجویان دختر بر اساس میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی». پژوهش‌های ارتباطی، 24(89): 147-121.
امام‌جمعه‌زاده، سیدجواد؛ ابراهیمی‌پور، حوا؛ ملکان، مجید و محموداوغلی، رضا (1393). «رابطه‌ی مصرف اینترنتی و سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان». رفاه اجتماعی، 14(55): 314-291.
بابایی‌فرد، اسدالله و شرقی، خدیجه (1393). «اینترنت، هویت و زندگی روزمره‌ی دانشجویان دانشگاه‌های پیام نور و آزاد اسلامی رامسر». جامعه‌پژوهی فرهنگی، 5(2): 36-1.
بهار، مهری و حاجی‌محمدی، علی (1386). «دانشجویان دانشگاه تهران و استفاده اینترنت: مطالعه‌ی بهره‌وری و خرسندی». مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 3(10): 186-163.
تولایی، روح‌الله؛ صباغی، زهرا و نظافتی، نوید (1395). «شناسایی و تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی؛ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی».تحقیقات فرهنگی ایران، 10(3): 175-153.
حسین‌زاده، علی‌حسین؛ موالی‌زاده، الهه و مرادیان، کمال (1393). «بررسی تأثیر اینترنت بر گرایش سیاسی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز)». توسعه‌ی اجتماعی، 9(2): 62-47.
رحیمی، بابک؛ کرمانی، حسین؛ علی‌حسینی، زهره و مشکینی، محمدمهدی (1395). «رابطه‌ی استفاده از تلفن همراه هوشمند و شکاف دیجیتالی در شهر تهران». مطالعات رسانه‌های نوین، 2(7): 118-85.
ربیعی، علی و محمدزاده یزد، فرشته (1392). «آسیب‌شناسی فضای مجازی؛ بررسی تأثیر استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی دانشجویان». راهبرد اجتماعی فرهنگی، 2(6): 60-43.
ساروخانی، باقر؛ توسلی، غلامعباس و سیدعربی‌نژاد، عزیزه (1387). «تأثیر فضاهای مجازی بر کنش اجتماعی جوانان دانشجوی دختر با تأکید بر اینترنت». پژوهش‌نامه‌ی علوم اجتماعی، 2(1): 152-131.
طاهری‌کیا، حامد (1396). «حیات سیاسی بُردها در دانشگاه: بررسی پدیده‌ی عاملیت در بُردهای تشکل سیاسی دانشجویان». مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 13(47): 152-123.
طاهری‌کیا، حامد (1398). «رژیم احساسات و تولید امر سیاسی: شکل‌گیری سوژه‌ی سیاسی در دانشگاه». در: عواطف در جامعه و فرهنگ ایران. تهران: آگاه، صص 456-423.
طاهری‌کیا، حامد (1400). روش پساکیفی، میدان کوانتوم و مطالعات فرهنگی. تهران: لوگوس.
طاهری‌کیا، حامد (1401). وضعیت دیجیتال و نظام دانش. تهران: مؤسسه‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
طاهری‌کیا، حامد (زیر چاپ). تکوین سوژه‌ی سیاسی در دانشگاه پساانقلابی. تهران: گام نو.
قادری، سیدطاهر (1396). «بررسی تأثیر اینترنت بر مهارت تفکر انتقادی دانشجویان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ایران با تأکید بر دانشگاه‌های مازندران». مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 3(1/3 ): 116-101.
کاروانی، عبدالطیف (1397). «تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان». مطالعات علمی، 19(2): 128-113.
گیویان، عبدالله و غلامی ناصرآبادی، احمد (1388). «سرمایه‌ی اجتماعی شبکه و اینترنت: بررسی ویژگی‌های ساختاری و کارکردی و تعاملی کاربران دانشجو از اینترنت». رسانه‌های دیداری و شنیداری، 5(8): 57-34.
میرغفوری، سید حبیب‌الله و شفیعی رودپشتی، میثم (1382). «تجزیه و تحلیل شکاف جنسیتی در کاربری اینترنت دانشجویان؛ مطالعه‌ی موردی دانشجویان دختر و پسر دانشگاه یزد». پژوهش‌نامه‌ی زنان، 1(2): 149-127.
مصلحی نیک، فائزه و حاجیانی، ابراهیم (1396). «بررسی تأثیر فضای مجازی بر همدلی اجتماعی دانشجویان». راهبرد اجتماعی فرهنگی، 6(1): 253-230.
مهدی‌زاده، سیدمحمد و ابراهیمی، سعید (1393). «نقش رسانه‌های جدید در روابط اجتماعی دانشجویان با تأکید بر اینترنت (مطالعه‌ی موردی: دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه تهران)». مطالعات رسانه‌ای، 9( 24): 150-137.
ملکان، مجید؛ رهبر قاضی، محمود؛ ابراهیم‌پور، حوا؛ و هرسیچ، حسین (1392). «بررسی رابطه‌ی فضای مجازی با مشارکت سیاسی: مطالعه‌ی موردی دانشجویان دانشگاه اصفهان». جامعه‌شناسی کاربردی، 24(4): 226-211.
یوسفی لویه، وحید و یوسفی لویه، مجید (1388). «سنجش گرایش دانشجویان نسبت به اینترنت». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 2(42): 137-117.
Alimardani M. & Milan S. (2018). “The Internet as a Global/Local Site of Contestation: The Case of Iran”. In: Palgrave Studies in Globalization, Culture and Society. London: Macmillan, pp. 171-192.
Amir-Ebrahimi, M. (2008). “Transgression in Narration: The Lives of Iranian Women in Cyberspace”. Middle East Women's Studies, 4(3): 89-115.
Baldino, D. & Goold. J. (2014). “Iran and the Emergence of Information and Communications Technology: The Evolution of Revolution?”. Australian Journal of International Affairs, (68)1: 17-35.
Barad, B. (2014). “Diffracting Diffraction: Cutting Together-Apart”. Parallax, 20(3): 168-187.
Bayne, S. & Gallagher, M. (2021). “Near Future Teaching: Practice, Policy and Digital Education Futures. Policy Futures in Education, 19(5): 607–625.
Braidotti, R. (2006). “Posthuman, All too Human towards a New Process Ontology”. Theory, Culture & Society, 23(7–8): 197–208.
Clothier, I. M. (2005). “Created Identities: Hybrid Cultures and the Interne”. Convergence, 11(4): 44–59.
Clough, P. T. (2008). “The Affective Turn: Political Economy, Biomedia and Bodies”. Theory, Culture & Society, 25(1): 1–22.
Couldry, N. (2015). “The Myth of ‘Us’: Digital Networks, Political Change and the Production of Collectivity”. Information, Communication & Society, 18:6: 608-626.
Deleuze, G. (1992). “Postscript on the Societies of Control”. October, 59: 3-7.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge. trans by C. Gordon., L. Marshall, J. Mepham. & K. Soper. New York: Pantheon Books.
Gillespie, T. (2010). “The Politics of Platforms”. New Media & Society, 12(3): 347–364.
Golkar, S. (2015). “Student Activism, Social Media and Authoritarian Rule in Iran”. in” Irving Epstein (ed.). The Whole World is Texting Youth Protest in the Information Age. Rotterdam: Sense Publication, pp. 61-81.
Grossberg, A. (2010). Cultural Studies in the Future Tense. Durham and London: Duke University Press.
Hajin, M. (2013). “Seeking Personal Autonomy Through the Use of Facebook in Iran”. Sage Open, January-March: 1–13.
Halverson, J. R.; Ruston, S. W. & Trethewe, A. (2013). “Mediated Martyrs of the Arab Spring: New Media, Civil Religion, and Narrative in Tunisia and Egypt”. Journal of Communication, 63: 312–332.
Haraway, D. (2000). “A Cyborg Manifesto: Science, Technology and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century”. in: The Cybercultures Reader. New York: Routledge, pp. 291-324.
Khalil, J. F. (2012). “Youth-Ggenerated Media: A Case of Blogging and Arab Youth Cultural Politics”. Television & New Media, 14(4): 338– 350.
Koo, G. (2016). “To be Myself and Have My Stealthy Freedom: The Iranian Momen’s Engagement with Social Media”. Revista de estudios internacionales mediterráneos, (21): 141-157.
Lane, D. S.; Kim, D. H.; Lee, S. S.; Weeks, B. E. & Kwak, N. (2017). “From Online Disagreement to Offline Action: How Diverse Motivations for Using Social Media Can Increase Political Information Sharing and Catalyze Offline Political Participation”. Social Media + Society, 3(3): 1–14.
Le Bon, G. (2002). The Crowd. New York: Dover Publication.
Muldoon, J. (2014). “Lazzarato and the Micro-Politics of Invention”. Theory, Culture & Society, 31(6): 57–76.
Perrotta, C. (2020). “latform University: Learning Analytics and Predictive Infrastructures in Higher Education. Research in Education, 0(0): 1–19.
Rutsky, R. L. (1999). High Techne: Art and Technology from the Machine Aesthetic to the Posthuman. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Samayoa, A. S. & Nicolazzo, Z. (2017). “Affect and/as Collective Resistance in a Post-Truth Moment”. International Journal of Qualitative Studies in Education, 30(10)” 988-993.
Smidi, A. & Shahin, S. (2017). “Social Media and Social Mobilisation in the Middle East: A Survey of Research on the Arab Spring”. India Quarterly, 73(2): 196–209.
Sumiala, J. & Korpiola, L. (2017). “Mediated Muslim Martyrdom: Rethinking Digital Solidarity in the Arab Spring”. New Media & Society, 19(1): 52–66.
Tahmasebi-Birgani V. (2017). “Social Media as a Site of Transformative Politics: Iranian Women’s Online Contestations”. in: Iran’s Struggles for Social Justice. London: Palgrave Macmillan, pp. 9-28.
Williamson, B. (2017). “Learning in the ‘Platform Society’: Disassembling an Educational Data Assemblage”. Research in Education, 98(1): 59–82.
Zhang, X.; Lin, W. Y. & Dutton, W. H. (2022). “The Political Consequences of Online Disagreement: The Filtering of Communication Networks in a Polarized Political Context”. Social Media + Society, 8(3): 1–14.