مصرف سیگار و بازسازی هویت جنسیتی: تجارب زیسته‌ی دانشجویان دختر دانشگاه خوارزمی از مصرف سیگار

حبیب‌پور گتابی, کرم; یوسفی ایل ذوله, فاطمه

doi:10.22035/jous.2022.413

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

² کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22035/jous.2022.413

چکیده

پیشینه و اهداف: مصرف سیگار در بین دانشجویان دختر یک پارادوکس اساسی است؛ از این حیث که طبق انتظار، دانشجویان، به‌عنوان افرادی فرهیخته و تحصیل‌کرده، از یک سو از آگاهی و شناخت کافی در مورد مصرف سیگار و پیامدهای آن برخوردارند، اما از سوی دیگر، بنابه دلایل مختلفی که نیاز به مطالعه و تدقیق دارد، به مصرف آن گرایش یافته و استمرار می‌بخشند.
روش‌: با عنایت به این‌که هدف اصلی این تحقیق مطالعه‌ی تجربه‌ی زیسته دانشجویان دختر از مصرف سیگار و شرایط متنی و ساختاری این تجربه بود، بنابراین پارادایم این تحقیق، تفسیری، روش‌شناسی آن کیفی و روش آن پدیدارشناسی با رویکرد توصیفی بود. مشارکت‌کنندگان در این تحقیق دانشجویان دختر دانشگاه خوارزمی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در کلیه‌ی رشته‌های تحصیلی در سال تحصیلی 98-1397 بودند که با 13 نفر از آن‌ها مصاحبه‌ی عمیق نیمه‌ساختاریافته با معیار اشباع نظری برای رسیدن به حجم نمونه شد.
یافته‌ها: دانشجویان دختر با مصرف سیگار و استفاده از آن به‌عنوان امری به‌هنجار و ابزاری برای تمایز، دیده شدن و مقاومت علیه گفتمان مردانگی و نظام دانایی، سوژه‌سازی و کردارهای تقسیم‌کننده‌ی آن در جامعه، سعی در بازسازی هویت جنسیتی خود داشته و خواهان آن‌اند «دیگری» برساخته‌شده از هویتشان توسط دیگران در خلال مناسبات اجتماعی را تغییر داده و هویت جنسیتی جدیدی را بر مبنای ارزش‌های مدرن حمل بر خودِ آرمانی خویش برسازند. این هویت جنسیتی زنان مدرن امروزی امری ثابت و لایتغیر نبوده و تحت تأثیر شرایط و زمینه‌های مختلف، دستخوش فرایند «بازاندیشی» است؛ یعنی دانشجویان دختر امروز در جامعه‌ی مدرن، انسان بازاندیش‌اند و به تعریف و بازتعریف خود از طریق مشاهده و بازتاب اطلاعات روانشناختی و اجتماعی درباره‌ی مسیرهای ممکن زندگی می‌پردازند، دائماً هویت شخصی خود را خلق و تصحیح می‏کنند، و این‌که که هستند و چگونه این‌گونه شدند را مدام مرور می‌نمایند.
نتیجه‌گیری: مصرف سیگار هم حوزه‌ای برای انقیاد و سلطه‌ی زنان و هم حوزه‌ای برای مقاومت در برابر ایدئولوژی‌ها و گفتمان‌های مسلط است. سیگار کشیدن دانشجویان، یک کنش خودتعریفی، بازتعریفی و یا یک کنش مقاومت برای آنها با هویت‌های حاشیه‌ای و داغ ننگ است که سعی می‌کنند با مصرف آن، هویت جنسیتی خود را بازتعریف و بازسازی کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

تولید و مصرف فرهنگی در دانشگاه

مراجع

ابراهیمی، حسین؛ صاحبی حق، محمدحسن؛ غفرانی‌پور، فیض‌الله؛ محمدپور اصل، اصغر؛ و صادق تبریزی، جعفر (1394). الگوهای مصرف سیگار در بزرگسالان سیگاری در ایران: تحلیل محتوی. مجله‌ی دانشکده‌ی پرستاری و مامایی ارومیه، 13(12)، 1118-1104.

احتشامی، علی (1394). دروازه‌ی ورود به اعتیاد. فصلنامه‌ی سلامت اجتماعی و اعتیاد، 2(5)، 102-87.

افراسیابی، حسین؛ و مداحی، جواد (1394). شناسایی و تبیین عوامل خوابگاهی در اعتیاد به سیگار دانشجویان. همایش ملی هزاره‌ی سوم و علوم انسانی، شیراز.

اکبری، یونس؛ و سراج‌زاده، سیدحسین (1397). مطالعه‌ی طولی تغییرات مصرف و نگرش نسبت به مواد و تغییرات مصرف مشروبات الکلی و سیگار در بین نمونه‌ای از دانشجویان بر اساس یک طرح پانل گذشته‌نگر. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 5(11)، 37-9.

انصاری، رضوان؛ خسروی، علی‌رضا؛ و مختاری، محمدرضا (1386). شیوع و علل گرایش به سیگار در دانشجویان پزشکی. مجله‌ی علمی دانشگاه علوم پزشکی سمنان، 9(1)، 27-21.

جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی (مترجم: تورج یاراحمدی). تهران: شیرازه.

حبیب‌پور گتابی، کرم (1396). برساخت اجتماعی تفاوت: جنسیت در کلاس درس دانشگاهی. تهران: مؤسسه‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

حبیب‌پور گتابی، کرم (1398). انگاره‌ی مصرف دخانیات در بین نمونه‌ای از شهروندان تهرانی. دوفصلنامه‌ی مسائل اجتماعی ایران، 10(2)، 109-85.

رضاخانی مقدم، حامد؛ شجاعی‌زاده، داوود؛ صادقی، رویا؛ پهلوان‌زاده، باقر؛ شکوری مقدم، رویا؛ و فاتحی، وحید (1391). بررسی شیوع و علل گرایش به مصرف سیگار و قلیان در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال تحصیلی 90-1389. فصلنامه‌ی دانشکده‌ی بهداشت یزد، 11(14)، 113-103.

رمضانی، طاهره؛ گواری، فاطمه؛ محمد علیزاده، سکینه؛ ریانی، مسعود؛ و بهرام‌پور، محمدرضا (1389). شیوع و علل گرایش به مصرف سیگار در دانشجویان دانشگاه‌های شهر کرمان. مجله‌ی دانشکده‌ی پرستاری و مامایی رازی کرمان، 10(19)، 6-1.

ساروخانی، باقر؛ و رفعت‌جاه، مریم (1383). زنان و بازتعریف هویت اجتماعی. مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، 5(2)، 160-133.

ساروخانی، باقر؛ و رفعت‌جاه، مریم (1383). عوامل جامعه‌شناختی مؤثر در بازتعریف هویت اجتماعی زنان. فصلنامه‌ی پژوهش زنان (زن در توسعه و سیاست)، 2(1)، 91-71.

سراج‌زاده، سیدحسین؛ و حبیب‌پور گتابی، کرم (1398). خوابگاه دانشجویی و آسیب‌های اجتماعی دختران (مورد مطالعه: خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه‌های دولتی). فصلنامه‌ی بررسی مسائل اجتماعی ایران، 10(1)، 36-7.

سعیدی، علی‌اصغر؛ دیباجی فروشانی، شکوه؛ و فیروزآبادی، احمد (1389). عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر مصرف سیگار در بین زنان و دختران شهر تهران. فصلنامه‌ی بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1(4)، 92-73.

سیف‌اللهی، سیف‌الله؛ و رازقیان، آناهیتا (1387). عوامل اجتماعی مؤثر بر هویت جنسیتی زنان در ایران (مطالعه‌ی موردی: تهران). پژوهشنامه‌ی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد گرمسار، 2(3)، 54-27.

صدیق سروستانی، رحمتالله (1382). آسیبشناسی اجتماعی: جامعهشناسی انحرافات اجتماعی. تهران: آن.

صدیق سروستانی، رحمت‌الله؛ و قادری، صلاح‌الدین (1388). ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و هویت دانشجویان بر مبنای مؤلفه‌های سنتی و مدرن. فصلنامه‌ی تحقیقات فرهنگی، 2(8)، 63-35.

فکوهی، ناصر (1384). تاریخ نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.

گیدنز، آنتونی (1379). گفتارهایی درباره‌ی یکپارچگی جهانی (مترجم: علی‌اصغر سعیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب). تهران: علم و ادب.

گیدنز، آنتونی (1384). چشم‌اندازهای جهانی (مترجم: محمدرضا جلایی‏پور). تهران: طرح نو.

نقدی، اسدالله؛ معمار، ثریا؛ و داستانی، مریم (1397). تحلیل جامعه‌شناختی بازتعریف هویت اجتماعی زنان در پرتو تمایلات مصرف‌گرایانه؛ مورد مطالعه: زنان متولد دهه‌های50، 60 و 70 شهر اصفهان. فصلنامه‌ی جامعه‌شناسی کاربردی، 29(4)، 208-183.

هومین‌فر، الهام (1382). تحول جامعه‌پذیری جنسیتی. پژوهش زنان، 1(7)، 113-90.

یوسف‌وند، سامان؛ کاروانی، عبدالطیف؛ و رئیسی، سمیه (1399). از مقاومت تا پذیرش کلیشه‌های جنسیتی در میان دختران بلوچ (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه ولایت ایرانشهر). فصلنامه‌ی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2(4)، 21-1.

Afrasyabi, Hossein, & Maddahi, Javad (2014). Identifying and explaining dormitory factors in students' smoking addiction. National Conference of the Third Millennium and Human Sciences, Shiraz.

Ahmed, Mandil, Abdulaziz, Binsaeed, & Shaffi, Ahmad (2010). Smoking among University Students: A Gender Analysis. Journal of Infection and Public Health, 3(4), 179-187.

Akbari, Yunes, & Serajzadeh, Seyed Hossein (2017). A longitudinal study of changes in substance use and attitudes and changes in alcohol and cigarette use among a sample of college students based on a retrospective panel design. Sociology of Social Institutions, 5(11), 9-37.

Ansari, Rezvan, Khosravi, Alireza, & Mokhtari, Mohammad Reza (2016). Prevalence and causes of smoking tendencies in medicine students. Scientific Journal of Semnan University of Medical Sciences, 9(1), 21-27.

Baheiraei, Azam, Mirghafourvand, Mojgan, Mohammadi, Eesa, & Majdzadeh, Reza (2016). Experiences of Cigarette Smoking among Iranian Educated Women: A Qualitative Study. International Journal of Preventive Medicine, 7(93). Doi:10.4103/2008-7802.186585.

Bottorff, J.L. et al. (2014). Gender, Smoking and Tobacco Reduction and Cessation: A Scoping Review. International Journal for Equity in Helath, 13(114), Doi:10.11/s12939-014-0114-2.

Bourdieu, Pierre (1984). Distinction. London: Routledge.

Ebrahimi, H., Sahebihagh, M. H., Ghofranipour, F., Mohammadpoorasl, A., & Tabrizi, J. (2016). CIGARETTE SMOKING PATTERNS IN ADULT SMOKERS OF IRAN A CONTENT ANALYSIS STUDY. Nursing and Midwifery Journal, 13(12), 1104-1118.

Ehtashami, Ali (2014). The gateway to addiction. Social Health and Addiction Quarterly, 2(5), 87-102.

Fakuhi, Naser (2004). History of anthropological theories. Tehran: Ney.

Giddens, Anthony (2000). Speeches about global integration (Ali Asghar Saeidi & Yusef Haji Abdul Wahab, Trans.). Tehran: Elm and Adab.

Giddens, Anthony (2004). Global Perspectives (Mohammad Reza Jalaeipour, Trans.). Tehran: New Design.